Nazwy podobne do Malbork • Marienburg: Marienthal ·
Malec ·
Marienwerder ·
a mek malborski w obecnej postaci wznoszony był przez prawie dwa wieki. Założony był równocześnie z obronnym miastem jako nierozerwalne jedno ciało obronne. Budowę rozpoczęto w 1275 roku i jej pierwszy etap trwał do przełomu XIII i XIV wieku. Powstał wtedy dwuczłonowy zespół zamku - zamek właściwy oraz przedzamcze. Zamek właściwy zaplanowany był na planie prostokąta o bokach 50 na 60 metrów. Składał się z trzech skrzydeł, a od wschodu zamknięty był kurtynowym murem.
Od początku zamek był wznoszony jako nowa siedziba dla konwentu, która dotychczas mieś ciła się w Zantyrze. Przeprowadzka miała miejsce po wzniesieniu północnego skrzydła zamku właściwego około 1280 roku. Równocześnie z tym skrzydłem wzniesiono przylegającą do niego wieżę wysuniętą poza ścianę
|
Malbork na pocztówce z 1905 roku |
|
w narożniku północno-wschodnim.
W przeciwległym narożniku zamku powstało gdanisko włączone w obręb murów zewnętrznych i połączone z zamkiem gankiem. Na zamku znajdowały się dormitoria, refektarze, kapitularz oraz kaplica. Wzdłuż zewnętrznego muru biegł ganek straży.
Przedzamcze powstałe również w pierwszym etapie budowy znajdowało się na północ od zamku właściwego. Wjazd do przedzamcza znajdował się na jego osi, w północnej części, a z dziedzińca przedzamcza prowadził wjazd na zamek właściwy prawdopodobnie w miejscu gdzie jest obecnie, czyli w narożniku północno-zachodnim, jednak wjazd ten w obecnym kształcie na pewno powstał później.
W roku 1309 wielki mistrz zakonu zdecydował o przeniesieniu stolicy państwa do Malborka. Wią zało się to z koniecznością rozbudowy zamku do potrzeb mistrza i urzędów. Dotychczasowe przedzamcze przebudowano i przemianowano na Zamek Średni, zamek właściwy nazywał się odtąd Wysokim. Początkowo wielki mistrz zamieszkał na zamku Wysokim, podczas kiedy Zamek Średni rozpoczęto przebudowywać na jego przyszłą rezydencję. Trzy
|
Pałac Wielkich Mistrzów od północnego zachodu, akwatinta F.Fricka według rysunku F.Gilly'ego z 1794 roku, zaczerpnięte z: A.R.Chodyński 'Zamek Malborski w obrazach i kartografii', PWN, Warszawa, 1988 |
|
strony dziedzińca Zamku Średniego obudowano nowymi skrzydłami. Od Zamku Wysokiego nadal oddzielała go fosa, przy ścianie wschodniej powstał kościół Św. Bartłomieja oraz pokoje gościnne, od północnej - mieszkania komtura oraz zabudowania bramne. Po zachodniej stronie stanął Wielki Refektarz, mieszkanie wielkiego mistrza oraz kaplica i zabudowania gospodarcze. Dom Wielkiego Mistrza powstał dopiero pod koniec XIV wieku w latach prawdopodobnie 1383-1393. Ten nowy element odznaczał się wśród pozostałych zabudowań formą architektoniczną, nie posiadał tak jak one gołych surowych ścian z prostymi otworami okiennymi, ale był ozdobiony kolumnami, szkarpami oraz zwieńczeniem blankami. Na najwyższej kondygnacji znalazły miejsce Refektarz Zimowy i Letni, będące pomieszczeniami reprezentacyjnymi.
Na Zamku Wysokim został w XIV wieku przebudowany Wielki Kapitularz. W latach 1331-1334 dobudowano do niego kaplicę NMP.
Nowe przedzamcze powstało na przedłużeniu dotychczasowego założenia w stronę północną. Otoczono je murem z basztami i bramą od wschodu. W tej formie zamek malborski przewyższał powierzchnią całe miasto.
W 1410 roku zamek
|
Wjazd na Zamek Średni, fot. ZeroJeden, IV 2004 |
|
został oblężony przez wojska Władysława Jagiełły, jednak szybko zrezygnowano z dalszych walk o twierdzę. Po wojnie Krzyżacy umocnili zamek fortyfikacjami ziemnymi od północy i wschodu. Obręb fortyfikacji murowanych dopiero teraz przystosowano częściowo do broni palnej. W połowie XV wieku w ciągu fortyfikacji ziemnych powstały murowane basteje ze strzelnicami. Nie przeszkodziło to jednak zająć zamku przez wojska Kazimierza Jagiellończyka w 1457 roku.
O zamek odtąd troszczyli się polscy królowie traktując go jako jedną ze swoich rezydencji. Zamek Wysoki otrzymali jezuici, przedzamcze nadal mieściło warsztaty rzemieślnicze i zabudowania gospodarcze. W pierwszej połowie XVII wieku powstały głównie od strony wschodniej nowe fortyfikacje - bastiony w obwodzie wałów i murów bastei.
Po I rozbiorze Polski Malbork znalazł się w granicach Prus. Władze przeznaczyły go pod koszary dla wojska i warsztaty tkackie. Zaczęto również rozbierać niektóre mury dla pozyskania surowca. Powstał plan całkowitej likwidacji zabudowań, jednak protesty społeczeństwa niemieckiego na szczęście
|
Wielki Refektarz na zamku malborskim na litografii Eduarda Pietzscha, Borussia 1839 |
|
nie dopuściły do tego w 1803 roku wstrzymując prace rozbiórkowe.
Pierwsze prace zabezpieczające rozpoczęto prowadzić w pierwszej połowie XIX wieku a kierował nimi Karol Fryderyk Schinkel, potem Ferdynand Quast. Jednak robili to oni bez szerszej wiedzy o wcześniejszej architekturze zamku, uszkadzając podczas prac wiele elementów. Dopiero Konrad Steinbrecht podszedł do badań bardzo sumiennie i w ciągu czterdziestu lat od 1882 roku prowadzona przez niego odbudowa przywróciła w większej części dawny wygląd zamkowi. Kierował się on przywróceniem wyglądu zamku średniowiecznego likwidując późniejsze przeróbki barokowe.
Prace konserwatorskie kontynuował po nim Bernard Schmid, jednak w 1944 roku zmuszony był opuścić Malbork. Działania wojenne w znacznym stopniu uszkodziły zamek niwecząc ponadpółwieczne starania tych dwóch architektów.
W 1959 roku pożar strawił część pozostałego poszycia dachów. Odbudowano jednak dawną stolicę państwa krzyżackiego i dziś udostępnia ona mnóstwo atrakcji. Mieś ci się tu muzeum, pokazywane są przedstawienia z cyklu "Światło i Dźwięk". |